การบรรลุนิพพาน

ในบทความชุดนี้ ผมได้เกริ่นนำไว้ตั้งแต่บทความแรกแล้วว่า “ทำอย่างไรถึงจะบรรลุมรรคผลนิพพาน” ได้

ทั้งๆ ที่พุทธศาสนิกชนชาวไทย ต่างก็มีจุดมุ่งหมายคือ นิพพานทั้งสิ้น และมีมาตั้งแต่สมัยโบราณแล้ว 

ขอยกตัวอย่างจากบทเสภาเรื่องขุนช้างขุนแผนอีกครั้งหนึ่ง  ตอนนี้ เป็นตอนที่นางพิมพิลาไลยหรือนางวันทอง อธิษฐานของเป็นคู่กับพลายแก้วตลอดไป  ดังนี้

จะเกิดไปในภพชาติหน้า	ขอให้ข้าพบกันให้จงได้
ร้อยกัปแสนกัลป์อนันต์ไกล	พบกันไปตราบเท่าเข้านิพพาน

อย่างไรก็ดี จากการศึกษาจากเอกสารเป็นจำนวนมาก ไม่ว่าจะเป็นพุทธวิชาการหรือพุทธปฏิบัติธรรม

ล้วนแต่อธิบายการบรรลุมรรคผลนิพพานอย่างมีข้อบกพร่องทั้งสิ้น

กล่าวคือ อ่านไปจนหัวแทบแตกก็ยังไม่รู้ว่าจะ “บรรลุมรรคผลนิพพาน” ได้อย่างไร

การอธิบายการบรรลุมรรคผลนิพพานของกลุ่มบุคคลดังกล่าวนั้น อธิบายได้เพียงบางส่วน ยังไม่มีเห็นมี “บุคคลใด” อธิบายได้อย่างครบถ้วนกระบวนความ

ประการที่สำคัญที่สุดก็คือ  ไม่รู้ว่าจะปฏิบัติอย่างไรจึง จะ “บรรลุมรรคผลนิพพาน” ได้

ตรงนี้ขอบอกไว้ก่อนเลยว่า

วิชาธรรมกายของหลวงพ่อวัดปากน้ำ (ภาษีเจริญ) อธิบายไว้อย่างครบถ้วนกระบวนความ และยังบอกแนวทางปฏิบัติ พร้อมทั้งปฏิเวธไว้อย่างเรียบร้อย

จากที่เขียนบทความมาทั้งหมดก่อนหน้าบทความนี้ เราจะมาสรุปตัวชี้วัดของการที่เราๆ ท่านๆ จะบรรลุมรรคผลนิพพานมี ดังนี้คือ

1) บารมีครบ 30 ทัศ

บารมี หมายถึง การกระทำที่ประเสริฐ การกระทำที่ประกอบด้วยกุศลเจตนาคุณงามความดีที่ควรกระทำ คุณงามความดีที่ได้บำเพ็ญมา คุณสมบัติที่ทำให้ยิ่งใหญ่ เป็นธรรมส่วนหนึ่งที่สำคัญ ซึ่งช่วย เหลือเกื้อกูลให้ผู้ปฏิบัติได้ถึงซึ่งโพธิญาณ

บารมีที่พระโพธิสัตว์บำเพ็ญ คือ

ทานบารมี	ศีลบารมี
เนกขัมมะบารมี	ปัญญาบารมี
วิริยะบารมี	ขันติบารมี
สัจจะบารมี	อธิษฐานบารมี
เมตตาบารมี	อุเบกขาบารมี

ซึ่งในแต่ละบารมีนั้นแบ่งย่อยเป็น 3 ขั้น ได้แก่ บารมีขั้นต้น บารมีขั้นกลางหรืออุปบารมี บารมีขั้นสูงสุดหรือปรมัตถบารมี จึงรวมเป็นบารมี 30 ทัศ

2) ต้องใช้วิชชาสาม

วิชชาสาม คือ วิชชาบุพเพนิวาสานุสสติญาณ วิชชาจุตูปปาญาณ  และวิชชาอาสวักขยญาณ เพื่อกำจัดกิเลส หยาบ-กลาง-ละเอียด ดังนี้

หยาบ	อภิชฌา	พยาบาท	มิจฉาทิฐิ
กลาง	โลภะ	โทสะ	โมหะ
กลาง	ราคะ	โทสะ	โมหะ
ละเอียด	กามราคานุสัย	ปฏิฆานุสัย	อวิชชานุสัย

ในวิชชาอาสวักขยญาณนั้น มีการพิจารณาอริยสัจ 4 เพื่อกำจัดอวิชชาอยู่ในนั้นเรียบร้อยแล้ว และมรรค 8 นั้นก็อยู่ในอริยสัจ 4

ในการที่จะทำวิชชาสามนั้น ก็ต้องเริ่มมาตั้งแต่สมถะกรรมฐาน วิปัสสนากรรมฐาน โพธิปักขยธรรม 37 ฯลฯ  ไม่ใช่อยู่ดีๆ ก็จะมาทำวิชชาสามเลย

3) ต้องละสังโยชน์ให้ได้

สังโยชน์ คือกิเลสที่ยังอยู่กับโสดาบันบุคคล มี 10 ชนิด ดังนี้

สังโยชน์เบื้องต่ำ	สังโยชน์เบื้องสูง
1) สักกายทิฏฐิ	6) รูปราคะ
2) วิจิกิจฉา	7) อรูปราคะ
3) สีลัพพตปรามาส	8) มานะ
4) กามราคะ	9) อุทธัจจะ
5) ปฏิฆะ	10) อวิชชา

ขอย้ำอีกครั้งหนึ่งว่า จากการศึกษาเอกสารต่างๆ ยังไม่มีบุคคลใด หรือสายปฏิบัติธรรมใดที่อธิบายประเด็นที่เกี่ยวกับการบรรลุมรรคผลนิพพานได้อย่างละเอียดครบถ้วน ยกเว้นวิชาธรรมกายของหลวงพ่อวัดปากน้ำ

บุคคล คณะบุคคล และสายปฏิบัติธรรมอื่นๆ นั้น อธิบายไม่แจ่มแจ้ง เนื่องจากขาดทักษะการปฏิบัติบ้าง  ปฏิบัติผิดๆ ถูกๆ บ้าง  มั่วเอาบ้าง...

สิ่งที่น่าจะตั้งข้อสังเกตไว้ ณ ที่นี้ก็คือ ในพระไตรปิฎกไม่ได้มีการกำหนดประเภทของวิปัสสนาญาณไว้ และไม่ได้กำหนดด้วยว่า ในการบรรลุมรรคผลนิพพานนั้น จะใช้วิปัสสนาญาณช่วงไหน

ในคัมภีร์ปฏิสัมภิทามรรค และคัมภีร์วิสุทธิมรรค มีการบรรยายขั้นต่างของการวิปัสสนา เป็น 16 ขั้น หรือเรียกว่า ญาณ16 (โสฬสญาณ) เป็นญาณที่เกิดแก่ผู้บำเพ็ญวิปัสสนา โดยลำดับตั้งแต่ต้น จนถึงจุดหมายคือมรรคผลนิพพาน คือ

1.  นามรูปปริจเฉทญาณ หมายถึง ญาณกำหนดแยกนามรูป

2.  นามรูปปัจจัยปริคคหญาณ หมายถึง ญาณจับปัจจัยแห่งนามรูป

3.  สัมมสนญาณ หมายถึง ญาณพิจารณานามรูปโดยไตรลักษณ์

4.  อุทยัพพยานุปัสสนาญาณ หมายถึง ญาณตามเห็นความเกิดและความดับแห่งนามรูป วิปัสสนูปกิเลสเกิดขึ้นได้ในช่วงนี้(ระหว่างเกิดถึงดับ เห็นเป็นดุจกระแสน้ำที่ไหล)

5.  ภังคานุปัสสนาญาณ หมายถึง ญาณตามเห็นจำเพาะความดับเด่นขึ้นมา(ระหว่างดับถึงเกิด)

6.  ภยตูปัฏฐานญาณ หมายถึง ญาณอันมองเห็นสังขารปรากฏเป็นของน่ากลัว ไม่แน่นอน ดุจกลัวต่อมรณะที่จะเกิด

7.  อาทีนวานุปัสสนาญาณ หมายถึง ญาณคำนึงเห็นโทษภัยของสิ่งทั้งปวง ผันผวนแปรปรวน พึ่งพิงมิได้

8.  นิพพิทานุปัสสนาญาณ หมายถึง ญาณคำนึงเห็นด้วยความเบื่อหน่าย

9.  มุจจิตุกัมยตาญาณ หมายถึง ญาณหยั่งรู้อันใคร่จะพ้นไปเสีย

10.  ปฏิสังขานุปัสสนาญาณ หมายถึง ญาณอันพิจารณาทบทวนเพื่อจะหาทางหนี

11.  สังขารุเบกขาญาณ หมายถึง ญาณอันเป็นไปโดยความเป็นกลางวางเฉยต่อสังขาร

12.  สัจจานุโลมิกญาณ หมายถึง ญาณเป็นไปโดยควรแก่การหยั่งรู้อริยสัจจ์  (พิจารณาวิปัสสนาญาณทั้ง  ๘  ที่ผ่านมา ว่าเป็นทุกข์ เมื่อเห็นทุกข์ก็เห็น สมุทัย นิโรธ มรรค โดยแต่ละญาณเป็นเหตุเกิดมรรค ทั้ง  ๘  ตามลำดับ )

13.  โคตรภูญาณ หมายถึง ญาณครอบโคตร คือ หัวต่อที่ข้ามพ้นภาวะปุถุชน (ถ้าเป็นอริยบุคคลแล้ว จะเรียกว่าวิทานะญาณ)  เห็นความทุกข์จนไม่กลัวต่อความว่าง ดุจบุคคลกล้าโดดจากหน้าผาสู่ความว่างเพราะรังเกียจในหน้าผานั้นอย่างสุดจิตสุดใจ

14.  มัคคญาณ หมายถึง ญาณในอริยมรรค

15.  ผลญาณ หมายถึง ญาณอริยผล

16.  ปัจจเวกขณญาณ หมายถึง ญาณที่พิจารณาทบทวน

สำหรับวิปัสสนาญาณ 10 ที่จะกล่าวถึงต่อไปในข้างหน้านั้น คัมภีร์อภิธัมมัตถสังคหะ กำหนดไว้ดังนี้

1.  สัมมสนญาณ หมายถึง ญาณพิจารณานามรูปโดยไตรลักษณ์

2.  อุทยัพพยานุปัสสนาญาณ หมายถึง ญาณตามเห็นความเกิดและความดับแห่งนามรูป วิปัสสนูปกิเลสเกิดขึ้นได้ในช่วงนี้(ระหว่างเกิดถึงดับ เห็นเป็นดุจกระแสน้ำที่ไหล)

3.  ภังคานุปัสสนาญาณ หมายถึง ญาณตามเห็นจำเพาะความดับเด่นขึ้นมา(ระหว่างดับถึงเกิด)

4.  ภยตูปัฏฐานญาณ หมายถึง ญาณอันมองเห็นสังขารปรากฏเป็นของน่ากลัว ไม่แน่นอน ดุจกลัวต่อมรณะที่จะเกิด

5.  อาทีนวานุปัสสนาญาณ หมายถึง ญาณคำนึงเห็นโทษภัยของสิ่งทั้งปวง ผันผวนแปรปรวน พึ่งพิงมิได้

6.  นิพพิทานุปัสสนาญาณ หมายถึง ญาณคำนึงเห็นด้วยความเบื่อหน่าย

7.  มุจจิตุกัมยตาญาณ หมายถึง ญาณหยั่งรู้อันใคร่จะพ้นไปเสีย

8.  ปฏิสังขานุปัสสนาญาณ หมายถึง ญาณอันพิจารณาทบทวนเพื่อจะหาทางหนี

9.  สังขารุเบกขาญาณ หมายถึง ญาณอันเป็นไปโดยความเป็นกลางวางเฉยต่อสังขาร

10.  สัจจานุโลมิกญาณ หมายถึง ญาณเป็นไปโดยควรแก่การหยั่งรู้อริยสัจจ์ (พิจารณาวิปัสสนาญาณทั้ง  ๘  ที่ผ่านมา ว่าเป็นทุกข์ เมื่อเห็นทุกข์ก็เห็น สมุทัย นิโรธ มรรค โดยแต่ละญาณเป็นเหตุเกิดมรรค ทั้ง  ๘   ตามลำดับ )